Kowa Ya Yi Da Kyau

Tsintacciyar Mage Ba Ta Mage

“Sarautar da babu al'kali, ba yari babu maji-dad'i ba makama;
Na ji mutane suna ta cewa
Wagga sarauta wacce iri ce?

“...

“Kowa zai yi kira nai
Yayyi kira nai da inkiya tai
In ko ba ku kira nai da inkiya tai
Ga wani suna za ni rad'a mai:
Ya zama sarki na tashi-bi-su” —Musa 'Dan 'Kwairo


Duk inda aka samu halittu masu halayya ko kamanni iri d'aya, to za a same su da wasu d'abi’u wad'anda suke bambanta su da sauran halittu. Wad'annan d'abi'u su ne fid'irar da Allah Ya halicce su a kanta, wadda suke gudanar da rayuwarsu ta hanyarta. Haka nan kuma bisa ga wannan fid'ira, wad'annan halittu kan samar wa kansu wani tsari na tafiyar da al’amuransu yadda babu wani 'bangare nasu da zai yi bore, ko ya koka cewa an yi abin da bai dace ba. Wannan ya sa duk sanda wani ba'kon al’amari ya shigo, sai ka ga hankali ya tashi; tamkar sartse ne, inda wani abu da ba 'bangare ba ne na wani jiki ya kan shiga jikin, sai ka ga har zazza'bi ya kan sanya masa.

Wannan shi ne abin da ya 'kara fitowa fili lokacin da aka zo nad'a sabon Gbong Gwom—wato Sarkin Birom a Jihar Filato—bayan mutuwar tsohon. Kasancewar wannan sarauta ba ta da asali balle tushe, mutanen da suka 'ka'kabawa kansu ita ba su da wani tsari na gado wanda zai zama manuni dangane da yadda za a maye gurbin sarakin da aka rasa. Wannan babban gi'bi ya sanya duk sanda aka zo nad'a sabon Gbong Gwom sai ka ji ana 'korafi; wasu na cewa gadon kujerar ya kamata a yi, wasu na cewa a’a kamata yayi ta ri'ka zagawa a tsakanin dagatai ko masu unguwannin 'kauyukan da 'yan 'kabilar Birom d'in suka samo asali, wasu ma cewa suke a’a kamata ya yi a ce sarautar tana kewayawa tsakanin 'kabilun da ke 'Karamar Hukumar Jos ta Arewa, don kuwa an ce Gbong Gwom Jos—ke nan idan dai sarautar ta Jos ce, to wajibi ne duk 'kabilun Jos su zamo suna da gado a cikinta.

To amma kasancewar sarautar ba ta da tushe, ba ta da asali, hasali ma da mugunyar manufa aka 'kir'kire ta, dole ne a ri'ka samun ce-ce-ku-ce a wajen nad'in wanda zai gaje ta. A 'karshe sai gwamnatin lokacin ta za'bi wanda ta ke ganin zai fi biya mata muradunta, ko kuma, kamar yadda ya faru a wannan karon, gwamna ya sakankawa wani wanda ya taimaka masa a siyasance da kujerar—ke nan ta zama tukwici.

Kowa ya san cewa lokacin da aka kafa garin Jos, babu wata sarauta mai suna ‘Gbong Gwom’. Turawa ne suka 'kir'kire ta da manufofi guda biyu. Manufa ta farko ita ce samar da kishiya ga masauratar da ke da iko a garin Jos a wancan lokacin—wadda suke tsoron tarin ikon da take da shi—da kuma, daga 'karshe, kashe ta d'ungurungum da maye gurbin ta da wadda suka 'kir'kira.

Manufar su ta biyu ita ce samar da wata masarauta wadda za ta ba su damar aiwatar da manufarsu ta mulkin mullukiyya (indirect rule), a lokaci guda kuma su cusa yankin a 'kar'kashin 'kabilun da ba Musulmi ba. A lokacin da aka 'kir'kiri sarautar, aka nemi wanda zai d'are gadonta daga cikin dagatan 'kauyukan da aka ambata a baya, aka rasa; dole aka je aka jaji'bo wani hedimasta mai suna Rwang Pam aka d'ora shi a kan kujerar. Sai dai daga su Turawan, har su wad'anda aka tilastawa hawa kujerar sarautar, babu wanda ya yi tunanin tsara yadda za a ri'ka gadon kujerar.

Wannan al’amari ya yi matu'kar dad'i ga Gwamnan Jihar Filato, Jonah David Jang, wanda tuni ya ke ta shirya yadda 'kauyen da ya fito, wato Du, zai zama zuciyar Jihar Filato. Ko da ya ke ya fahimci muhimmancin Jos, musamman 'Karamar Hukumar Jos ta Arewa, a Jihar, don haka ba zai yiwu ya na'kasa Jos d'in gaba-d'aya ba, Jang ya yi dogon tunani, da taimakon ‘yan uwansa ‘yan Du, a kan yadda zasu samu damar kame duk madafun iko a Jihar.

Tuni Jang da abokansa, musamman tsohon Kwantulora Janar na Kwastam, kuma sabon Gbong Gwom, Jacob Buba Gyang, suka rarraba madafun ikon Jihar a tsakaninsu da ‘yan korensu. A rabon da aka yi, an baiwa 'kanin Buba Gyang, wato Timothy Buba Gyang, kujerar shugabancin 'Karamar Hukumar Jos ta Arewa, shi kuma tsohon kwastam d'in aka ba shi kujerar Gbong Gwom (an yi wannan ne tun kafin mutuwar Victor Pam). Sannan kuma Jang yana nan yana ta 'ko'karin d'auke Gidan Gwamnati daga Ray Field ya mayar das hi Du (kai kuwa, ai da arzi'ki a garin wasu, gara a garinku, a garin naku ma gara a gidanku). An ce don wannan ha'ka ta cimma ruwa, Buba Gyang ya kashe miliyoyin nairori wajen ganin Jang ya zama gwamna.

Haka nan, saboda wannan rashin asali, shi ya sanya aka d'auki sarauta, wadda itace take nuna 'kima da darajar al’umma, aka dan'ka ta a hannun mutumin da Hukumar Ya'ki da Ma'kar'kashiya ga Tattalin Arzi'kin 'Kasa (EFCC) take tuhumarsa da yin almundahana, da had'a baki don a cuci al’ummar 'kasa. Ko kuma a cikin mutanen da suka nemi hawa sarautar babu mai gaskiya, ri'kon amana, dattako, yakana, da wadatar zuci ne, oho.

Wani abin mamaki shi ne, kamar yadda wani malamin tarihi a Jami’ar Bayero ta Kano yake fad'i, ta yaya za a yi kuna fad'a da mutane, kuna zaginsu, ba kwa son su, amma kuna han'koron samun masarautu irin nasu? Akwai lokacin da wani d'an gani-kashe-ni daga Yammacin Najeriya ya je Jos, ya ga suturun sarakai da manyan ‘yan siyasa irin na Hausawa, ya kuma ji duk Hausa suke yi, sai ya yi tir da su, ya kuma yi kiran su yi watsi da al’adun Hausawa. To amma idan wancan d'an gani-kashe-nin yana tunanin za su koma d'aura ganye ne, ya sha mamaki. Don kuwa koda yake Victor Pam ba ya d'aura rawani kamar yadda Fom Bot ya kasance ya na yi, sai dai ya sanya hula ha'bar-kada, har yanzu rigunan Hausawa su ke sanyawa sannan sarakansu na da sunaye irin na Huasawa: sakin fada, waziri, d’an masani, sardauna, da sauransu. Ko da yake idan ka ga sarakan, ba su da wata 'kima (na ta'ba zuwa fadar lokacin Fom Bot, da na ga Sarkin Fadansa na d'auka wani talaka ne ya zo neman na cefane).

Duk abin da ba a dasa shi a kan gaskiya ba, to babu inda za shi ko da kuwa za a yi ta ma'kurawa mutane shi don biyan bu'katun wasu tsirarun mutane. Haka nan kuma, Hausawa suna cewa “tsintacciyar mage ba ta mage”, don haka wannan sarauta ba za ta ta'ba yin tasirin da ake zaton za ta yi ba; wad'anda ke han'koron samun ta ma suna yi ne don su samu wata kafa ta yin girbi a inda ba su yi shuka ba. Kuma zalunci ba zai ta'ba d'orewa ba. Don haka 'karshen alewa 'kasa.